{ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ဘာလဲ ဘယ္လဲ စာအုပ္မွ }
‘ကေန႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ ဘယ္လမ္းေၾကာင္းကုိ သြားေနသလဲ၊ ဘယ္လုိ သြားေနသလဲ၊ တစ္ဦးခ်င္း သြားေနၾကသလား၊ တစ္စုတစ္ေ၀းနဲ႔ သြားေနၾကသလား ဆုိတာကုိ အရင္ စူးစမ္းသင့္ပါတယ္။ တစ္ပုဒ္ခ်င္းေကာင္းတ့ဲ ကဗ်ာေတြ မနည္းပါဘူး။ ဒါေပမ့ဲ လမ္းေၾကာင္းတစ္ခုေပၚမွာ တစ္စုတစ္ေ၀းတည္း သြားေနတာ ရိွမလား ဆုိတာေတာ့ ေမးစရာ ျဖစ္လိမ့္မယ္နဲ႔ တူပါတယ္။ စာေပေခတ္တစ္ေခတ္၊ ကဗ်ာေခတ္တစ္ေခတ္ ျဖစ္ေပၚလာတယ္ဆုိတာ တစ္ဦးတစ္ေယာက္တည္းနဲ႔ ျဖစ္ေပၚမလာဘူး’ (နတ္ႏြယ္၊ ျမားနတ္ေမာင္မဂၢဇင္း၊ ၁၉၉၅၊ ႏုိ၀င္ဘာ မွ)
‘ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ လမ္းေၾကာင္း’လုိ႔ ဆုိလုိက္တ့ဲအတြက္ လူ႔အဖဲြ႔အစည္း ယဥ္ေက်းမႈသမုိင္းရဲ႕ သံႀကိဳးကြင္းဆက္ သေဘာတရားအတုိင္း ေခတ္ေပၚကဗ်ာက ျဖတ္သန္းလာခ့ဲတ့ဲ အတိတ္လမ္း၊ လက္ရိွျဖတ္သန္းေနရတ့ဲ ပစၥဳပၸန္လမ္းနဲ႔ ေနာင္ ျဖတ္သန္းရဦးမယ့္ အနာဂတ္လမ္း ဆုိတာေတြကုိ ရည္ရြယ္ပါတယ္။
ျမန္မာကဗ်ာမွာ ေခတ္ေပၚအယူအဆေတြ စတင္လာတာကေတာ့ ၁၉၇၀ တစ္၀ုိက္ေလာက္ကလုိ႔ ဆုိရပါမယ္။ တကယ္တမ္း ေခတ္ေပၚအယူအဆ (Modernism)ကုိ ဒီမွာ စတင္လက္ခံ လႈပ္ရွားခ့ဲတာကေတာ့ ပန္းခ်ီမွာပဲ ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိရမယ္။ ျမန္မာပန္းခ်ီဆရာေတြထဲမွာ ၁၉၆၀ ခု တစ္၀ုိက္ေလာက္မွာတင္ပဲ ေခတ္ေပၚပန္းခ်ီ လႈပ္ရွားမႈေတြ စတင္ခ့ဲပါၿပီ။ ဥပမာ အေနနဲ႔ ဆရာ ဗိသုကာ ခင္ေမာင္ရင္တုိ႔ရဲ႕ ၂၄ လမ္း ပန္းခ်ီလႈပ္ရွားမႈ။ (ေမာင္ရန္ေ၀း၊ ေခတ္ေပၚပန္းခ်ီ၊ ေပဖူးလႊာမဂၢဇင္း၊ ၁၉၈၆၊ ေမ - ရွဳ)
ေခတ္ေပၚကဗ်ာ(Modernism) ဆုိတ့ဲ ေ၀ါဟာရေတာင္ အဲဒီ ၇၀ ခုႏွစ္မ်ား တစ္၀ုိက္မွာတုန္းက မတည္ၿငိမ္လွေသးပါဘူး။ ေနာက္ပုိင္းက်မွ 'ေခတ္ေပၚ' ဆုိတ့ဲ စကားလုံးကုိ ကဗ်ာမွာေရာ၊ ၀တၳဳမွာပါ လက္ခံသုံးစဲြလာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ ျမန္မာ၀တၳဳသမုိင္းအေၾကာင္း ေျပာတ့ဲေနရာမွာ အဂၤလိပ္က ေနာ္ဗဲလ္ (Novel) ကုိ ဒီမွာ ကာလေပၚ ေခတ္ေပၚ ၀တၳဳ ဆုိၿပီး သုံးႏႈန္းခ့ဲၾကတာမ်ဳိးပါ။
ဒီလုိပဲ အစဥ္အလာ ကဗ်ာကေန လမ္းခဲြထြက္လာတ့ဲ ကဗ်ာသစ္ေတြကုိ ရည္ညႊန္းခ်င္ရင္၊ ဆုိလုိတာက ေခတ္စမ္းဟန္မ်ဳိး၊ န၀ေခတ္စမ္း ပုံသဏၭာန္မ်ဳိး မဟုတ္တ့ဲ ဟန္သစ္ ပုံသဏၭာန္သစ္ ကဗ်ာေတြကုိ ခဲြျခားသတ္မွတ္ရာက 'ေခတ္ေပၚကဗ်ာ' ဆုိတ့ဲ အသုံးအႏႈန္းကုိ လက္ခံ သုံးစဲြလာခ့ဲၾကတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
တကယ္ေတာ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ဆုိတာ ကဗ်ာသစ္ေတြကုိ ဆုိလုိတာပါ။
ကဗ်ာသစ္ဆုိတာ ဘာလဲ။
ကဗ်ာသစ္ေတာင္းဆုိမႈ ဘယ္လုိ ေပၚေပါက္လာသလဲ။
ျမန္မာကဗ်ာေရစီးေၾကာင္းကုိ ျပန္ၾကည့္ရင္ ကဗ်ာသစ္(ေခတ္ေပၚကဗ်ာ) ျဖစ္ေပၚလာဖုိ႔ အရင္းခံ ေစ့ေဆာ္မႈဟာ ၁၉၇၀ တ၀ုိက္မွာ ျဖစ္ထြန္းခ့ဲတ့ဲ 'ဇင္ႏုိးၾကဴး' အယူအဆပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဆရာေမာင္သာႏုိးက 'ထင္းရွဳးပင္ရိပ္' စာအုပ္ (၁၉၆၈) ကေန (ဒီမွာ) ေမာ္ဒန္ဆုိလုိ႔ မူးလုိ႔မွ ရွဴစရာ မရိွဘူး ဆုိၿပီး ေခတ္ေပၚကဗ်ာ (ေမာ္ဒန္ေပါယ့ဲထရီ)ျဖစ္ေရးကုိ ေတာင္းဆုိလာသလုိ ဆရာမင္းလွညႊန္႔ၾကဴးကလည္း 'စိမ္းလန္းေသာအိပ္မက္'(၁၉၆၉)စာအုပ္ အမွာစာမွာ အခုလုိ ေရးလုိက္တာကလည္း အခ်က္တစ္ခ်က္ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။
ဆရာမင္းလွညႊန္႔ၾကဴးရဲ႕ သေဘာထား အခ်ဳပ္ကေတာ့ ဒီလုိျဖစ္ပါတယ္။
ကဗ်ာဆုိတာ ေခတ္သုံးေ၀ဟာရရယ္၊ ေခတ္ေပၚအေၾကာင္းအရာရယ္၊ အဲဒီ ႏွစ္ခုကုိ ၀က္သုိးထုိး သီထားရုံနဲ႔ ကဗ်ာျဖစ္မလာပါဘူး။ ကဗ်ာဆရာဟာ ဘယ္ေလာက္အထိ အာရုံခံစားသလဲ၊ ကဗ်ာဆရာဟာ သူ အာရုံခံစားရတာကုိ ဘယ္လုိအတတ္ပညာသုံးၿပီး ေဖာ္ထုတ္သလဲ ဆုိတာေတြဟာ ကဗ်ာမွာ အေရးပါတ့ဲ အစိတ္အပုိင္းျဖစ္တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက (၁၉၇၀ တစ္၀ုိက္) အေၾကာင္းအရာဟာ အဓိကပဲ၊ ပုံသဏၭာန္ဟာ အေရးပါတ့ဲ အရန္ လုိ႔ (အေရးပါတ့ဲ) ဆုိတ့ဲ ၀ိေသသနတစ္ခု ထည့္သြင္းေျပာၾက နားလည္ၾကေပမ့ဲ ပုံသဏၭာန္ပုိင္းကုိလည္း အမ်ားႀကီး လ်စ္လ်ဴရွဳခ့ဲၾကတယ္။ ကဗ်ာရဲ႕ အေရးပါတ့ဲ လကၡဏာရပ္ေတြကုိ ေမ့ေလ်ာ့ခ့ဲၾကတယ္။ ေခတ္စမ္းေပၚတာ အႏွစ္ ၄၀ နီးပါး ရိွၿပီ။ ( ပထမဆုံး ေခတ္စမ္းကဗ်ာျဖစ္တ့ဲ ေဇာ္ဂ်ီရဲ႕ 'ပိေတာက္ပန္း' က ၁၉၂၈၊ ပထမဆုံး ေလးလုံးစပ္ကဗ်ာလုိ႔ သတ္မွတ္တ့ဲ ေဇာ္ဂ်ီရဲ႕ 'ေၾကာင္မနက္ျပာ'က ၁၉၃၁၊ ေခတ္စမ္းကဗ်ာမ်ား စာအုပ္ထြက္တာက ၁၉၃၄ မွာပါ) အဲဒီ အႏွစ္ ၄၀ နီးပါးကာလမွာ အာရုံခံစားပုံက မေျပာင္းမလဲ၊ နည္းပညာကလည္း မေျပာင္းမလဲ ျဖစ္ေနတာဟာ ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕ ႀကိဳးစားအားထုတ္မႈ နည္းလုိ႔ပဲ။ အဲဒီအခ်ိန္ (၁၉၇၀ တစ္၀ုိက္)က ကဗ်ာေတြဟာ ေခတ္စမ္းနဲ႔ ပိန္မသာ လိမ္မသာ အဆင့္ေလာက္မွာပါပဲ။ အစဥ္အလာထဲက ခြဲမထြက္ႏုိင္ေသးဘူး။ ေခတ္ထဲကုိ မေရာက္ေသးဘူး။ ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕ အဓိက တာ၀န္ဟာ ေခတ္ကုိ ကဗ်ာထဲ ထည့္ျပဖုိ႔ပဲ။ ေခတ္ကုိ ကဗ်ာထဲထည့္ရာမွာ ပိပိရိရိ က်စ္က်စ္လ်စ္လ်စ္ ျဖစ္ေအာင္ ေခတ္ရဲ႕ ပုံပန္းသဏၭာန္အလုိက္ ကုိင္တြယ္ရမယ္၊ ေခတ္ကုိ ေခတ္မီမီနည္းေတြနဲ႔ ကဗ်ာထဲထည့္ႏုိင္ရင္ ေခတ္ကေတာင္းဆုိေနတ့ဲ ေခတ္ေပၚကဗ်ာေတြ ထြက္ေပၚလာမွာပဲ။ အာရုံခံစားမႈကုိ အႏုပညာေျမာက္ေအာင္ ကဗ်ာအတတ္နဲ႔ ေပါင္းစပ္ၾက - - ။
ဆရာေမာင္သာႏုိးနဲ႔ ဆရာမင္းလွညြန္႔ၾကဴးတုိ႔ဟာ အဲဒီတုန္းက ကဗ်ာေတြကုိ အားရေက်နပ္ပုံ မရပါဘူး။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက အင္အားအေကာင္းဆုံး ကဗ်ာေရစီးေၾကာင္းကေတာ့ 'မုိးေ၀ကဗ်ာ'လုိ႔ ေယဘုယ် ဆုိႏုိင္ပါတယ္။
ဆရာျမဇင္ကလည္း ေခတ္ေပၚကဗ်ာ အာရုံခံစားပုံ (Mordern Sensiblity) ကုိ တင္ျပလာပါတယ္။ ကဗ်ာ့နရီနဲ႔ နိမိတ္ပုံအေၾကာင္း ေဆာင္းပါးေတြနဲ႔ပါ။
အတုိခ်ဳပ္ေျပာရရင္ အတတ္ပညာရဲ႕ အေရးပါတ့ဲ အခန္းက႑ကုိ မီးေမာင္းထုိးျပၾကတာလုိ႔ပဲ ဆုိရပါမယ္။ အဲဒါ (ျမဇင္၊ ေမာင္သာႏုိး၊ မင္းလွညြန္႔ၾကဴး) ဇင္ႏုိးၾကဴး အယူအဆပါပဲ။ ဒါေပမ့ဲ အဲဒီ ၁၉၇၀ တစ္၀ုိက္မွာ ဇင္ႏုိးၾကဴးအယူအဆကုိ အျပည့္အ၀ ေထာက္ခံၾက၊ လက္ခံၾကေသးတာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။
ဆုိပါေတာ့။ ေမာင္ေလးေအာင္၊ ေမာင္သင္းခုိင္ အစရိွတ့ဲ (အဲဒီတုန္းက မုိးေ၀ကဗ်ာ)အဓိက ကဗ်ာဆရာေတြက 'ႏုိင္ငံေရးစံ' နဲ႔ 'အႏုပညာစံ' လဲြမွားၿပီး တန္ျပန္တုိက္ခုိက္ခ့ဲတာေတြလည္း ရိွခ့ဲတာပါပဲ။
'အတတ္ပညာမ့ဲသတ့ဲ
ငါ့ရဲ႕ကဗ်ာကုိ၊
ပညာတတ္ႀကိမ္လုံးနဲ႔
တအုန္းအုန္း ထုရုိက္ထုတယ္' ဆုိၿပီး ေမာင္ေလးေအာင္က ျပန္ေရးပါတယ္။ (မုိးေ၀ကဗ်ာ၊ ၁၉၇၀-ရွဳ)
ေမာင္သင္းခုိင္က ကဗ်ာအတတ္ပညာအေၾကာင္း (နိမိတ္ပုံ၊ ရစ္သမ္ စတာ) ေျပာတ့ဲ ကိစၥမွာ ဆရာျမဇင္ ကုိးကားတ့ဲ က်မ္းက အေနာက္(အေမရိကန္)က လာတ့ဲ စာအုပ္ျဖစ္လုိ႔ ဒါကုိ နယ္ခ်ဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈ သြတ္သြင္းလာတယ္ ဆုိၿပီး တုံ႔ျပန္ခ့ဲတာမ်ဳိး။ (မုိးေ၀ကဗ်ာ၊ ၁၉၇၀-ရွဳ)
ဒီေနရာမွာ ေမာင္ေလးေအာင္ေရာ၊ ေမာင္သင္းခုိင္ပါ (အျခားကဗ်ာဆရာအခ်ဳိ႕လည္း ရိွပါေသးတယ္) သူတုိ႔ဟာ ႏုိင္ငံေရးစံ တစ္ခုတည္းဘက္ကေန အႏုပညာစံကုိ လ်စ္လ်ဴရွဳၿပီး ျပန္တုံ႔ျပန္သလုိ ျဖစ္ေနပါတယ္။
ယခုေနအခါမွာ ျပန္ၾကည့္ရင္ ဒီအတုိင္း ေတြ႔ရလိမ့္မယ္။
မင္းေဆြႏွစ္(မုံရြာ)ရဲ႕ 'ေမွာ္'(၁၉၉၅)စာအုပ္၊ ေမာင္သာႏုိးအမွာစာကုိ ၾကည့္ပါ။
'ကဗ်ာသစ္ကုိ ေခတ္ေပၚကဗ်ာလုိ႔လည္း ေခၚတ့ဲအတြက္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆုိတာကုိ နယ္ခ်ဲ႕ကဗ်ာ၊ အရင္းရွင္ကဗ်ာရယ္လုိ႔ ဆဲေရး ပုတ္ခတ္ခ့ဲသူေတြ အခုေတာ့လည္း ငါ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကုိ အရင္စေရးတာ၊ သူအရင္စပ္ဆုိတာ ျငင္းခုံၾကတ့ဲ အဆင့္ ေရာက္ေနပါၿပီ။ လက္သမားဆရာ လုပ္မယ္ဆုိမွေတာ့လည္း လက္သမားဆရာရဲ႕အတတ္ကုိ ဆည္းပူးရမယ္။ ပန္းထိန္ဆရာ လုပ္မယ့္သူကလည္း ပန္းထိမ္ပညာ တတ္ရေပလိမ့္မယ္။ ကဗ်ာဆရာ နာမည္ခံခ်င္ပါတယ္ ဆုိမွျဖင့္ ကဗ်ာေရးတ့ဲ နည္းပညာကုိ တတ္ကြ်မ္းရေပလိမ့္မယ္ လုိ႔ ေထာက္ျပမိတာကုိပဲ ပညာတတ္ႀကိမ္လုံးနဲ႔ တအုန္းအုန္းထုရုိက္သေလး ဘာေလး ေအာ္ခ့ဲၾကေသးရဲ႕။ ခုေတာ့လည္း ၿငိမ္ဆိတ္သြားသလုိ ရိွတယ္'
ဇင္ႏုိးၾကဴး အယူအဆကေတာ့ (ကဗ်ာရဲ႕) အႏုပညာစံ ကိစၥကုိပဲ အဓိကထားၿပီး တင္ျပ ေဆြးေႏြးတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအတြက္ ဇင္ႏုိးၾကဴးဟာ ႏုိင္ငံေရးစံကုိ ပစ္ပယ္ရာက်တယ္လုိ႔ေတာ့ မဆုိႏုိင္ပါဘူး။
အဲဒီအခ်ိန္မွာ ဆရာဒဂုန္တာရာက ႏုိင္ငံေရးစံကုိ ထိန္းေက်ာင္းတ့ဲ အေနနဲ႔ 'ကာရန္မ့ဲခ်င္မ့ဲ၊ အဘိဓမၼာ မမ့ဲေစနဲ႔' ဆုိၿပီး ေရးပါတယ္။ ေမာင္သာစုိးတုိ႔ရဲ႕ 'စိန္ပန္းတစ္ပြင့္ ေနၾကာတစ္ပြင့္' ကဗ်ာစာအုပ္ အမွာစာမွာ ဗညားႏဲြ႔ ဆုိတ့ဲ နာမည္နဲ႔ ေရးခ့ဲတာပါ။ ဒီေနရာမွာ အေရးႀကီးတာက ဆရာဒဂုန္တာရာက အဲဒီတုန္းက အစဥ္အလာ ေလးလုံးစပ္ကေန လမ္းခဲြထြက္လုိက္တ့ဲ ကဗ်ာသစ္ေတြကုိ ကဗ်ာေဟာင္းသမားတခ်ဳိ႕က ကာရန္မ့ဲတယ္၊ ကာရန္မ့ဲကဗ်ာလုိ႔ ကင္ပြန္းတပ္ေနၾကတ့ဲ အခ်ိန္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိ ဆရာဒဂုန္တာရာက (ကဗ်ာမွာ) အဘိဓမၼာရိွဖုိ႔လုိတယ္ ဆုိတ့ဲ အခ်က္ကုိ ေထာက္ျပတာ ျဖစ္တယ္ ဆုိတာ သေဘာေပါက္ဖုိ႔ လုိပါတယ္။ 'အတတ္ပညာမ့ဲခ်င္မ့ဲ' ဆုိၿပီး ေျပာခ့ဲတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ကာရန္မ့ဲတာဟာ အတတ္ပညာအတြက္ မ့ဲတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ (ဒီေန႔ တခ်ဳိ႕ စာေပေဝဖန္ေရး ပညာရွင္မ်ားနဲ႔ ကဗ်ာဆရာ အခ်ဳိ႕က ဒဂုန္တာရာက 'အတတ္ပညာ မ့ဲခ်င္မ့ဲ၊ အဘိဓမၼာ မမ့ဲဖုိ႔ အေရးႀကီးတယ္' လုိ႔ ေျပာပါတယ္ ဆုိၿပီး လဲြလဲြ မွားမွား ကုိးကား ေျပာဆုိ၊ တဖက္သတ္ စီရင္ခ်က္ခ်၊ လမ္းခဲြေနၾကတာကုိ ေတြ႔ေနရတ့ဲအတြက္ ဒီေနရာမွာ ဒါကုိ စကားႀကဳံလုိ႔ ေဖာ္ျပရျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒဂုန္တာရာကုိ ကာကြယ္ေရး လုပ္ေနျခင္း မဟုတ္ပါ။ ဒဂုန္တာရာ ဆုိတာ ဘယ္သူကမွ ကာကြယ္ေပးစရာ မလုိတ့ဲ ပုဂၢဳိလ္ႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။ ဤကား စကားခ်ပ္)
အဲဒီလုိ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ အေရးအခင္းဟာ ၁၉၇၀ တဝုိက္မွာ ျဖစ္ခ့ဲတယ္။ ဒါဟာ တကယ္ ျဖစ္ခ့ဲတာလည္း ျဖစ္တယ္။ ဒါဟာ ျမန္မာ ကဗ်ာ သမုိင္းမွာ အမွန္ျဖစ္ခ့ဲတာပါပဲ။
ဒါေၾကာင့္ ဇင္ႏုိးၾကဴး အယူအဆဟာ ကဗ်ာေဟာင္းကေန လမ္းခဲြထြက္လာတ့ဲ ကဗ်ာသစ္ေတြ ျဖစ္ေပၚေရးမွာ အေျခခံ ေစ့ေဆာ္ခ်က္ပဲ လုိ႔ ဆုိခ်င္ပါတယ္။ ကဗ်ာကုိ အႏုပညာေျမာက္ လုပ္ေဆာင္ဖုိ႔ အတတ္ပညာ အေရးႀကီးတယ္ ဆုိတ့ဲ သေဘာတ၇ားဟာ အဲဒီ ဇင္ႏုိးၾကဴးာ တပ္လွန္႔ရာက စတင္လာခ့ဲတာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီတုန္းက ျမန္မာကဗ်ာမ်ာ အဓိက ေရစီးေၾကာင္းလုိ႔ ျဖစ္ေနတ့ဲ မုိးေဝကဗ်ာမွာကုိပဲ အစဥ္အလာ ေလးလုံးစပ္ကေန လမ္းခဲြၿပီး လြတ္လပ္ ကဗ်ာဟန္ ဘက္ကုိ ကူးေျပာင္း ေရးဖဲြ႔လာၾကတာကုိ ေတြ႔ရမယ္။
အစဥ္အလာသမားေတြ၊ ကဗ်ာေဟာင္းသမားေတြက အဲဒီလုိ ေလးလုံးစပ္ ကာရန္စနစ္ကုိ ခ်ဳိးေဖာက္ၿပီး လြတ္လပ္ကာရန္စနစ္နဲ႔ ေရးလာတ့ဲ စကားေျပာေလသံကုိ သုံးစဲြလာတ့ဲ ကဗ်ာသစ္ေတြကုိ လက္မခံႏုိင္ဘဲ ကာရန္မ့ဲကဗ်ာ ဆုိၿပီး စြပ္စဲြ တုိက္ခုိက္ခ့ဲၾကတာကုိလည္း ေတြ႔ရပါလိမ့္မယ္။
ဒီေနရာမွာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ (ကဗ်ာသစ္)ေတြမွာ ကာရန္ ပါခ်င္ပါမယ္။ မပါခ်င္ မပါဘူး။ ပံုသဏၭာန္ အေနနဲ႔ ေခတ္စမ္းတုိ႔၊ နဝေခတ္စမ္းတုိ႔လုိ မဟုတ္ေတာ့တာ ေသခ်ာတယ္။ လြတ္လပ္တ့ဲ ကဗ်ာဟန္ကုိ အားထုတ္ၿပီး စကားေျပာေလသံ (စကားေျပာရစ္သမ္) ကုိ အဓိက ကုိင္စဲြလာၾကတယ္။ ကာရန္မ့ဲျခင္း၊ မမ့ဲျခင္းဟာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ 'စံ'ေတာ့ မဟုတ္ေပေသးဘူး။ တခ်ဳိ႕ ကာရန္မ့ဲကဗ်ာ လုိ႔ သတ္မွတ္လုိ႔ မရပါဘူး။
ဆရာဒဂုန္တာရာက
'ေခတ္ေပၚကဗ်ာသည္ မိဘမ့ဲမဟုတ္၊ ေရွးေခတ္ေဟာင္းမွ ေမြးဖြားလာခ့ဲသူ။ သုိ႔ေသာ္ အတိဇာတသားသမီး၊ ဝမ္းဗုိက္ေဖာက္၍ ေမြးရသည္။ ဘာေၾကာင့္လဲ - - ယေန႔ ဘာေတာ္လွန္ေရးလဲဟု ယေန႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာအား ညႊန္းရေပမည္ ' စသျဖင့္ ေရးသားခ့ဲပါတယ္။ (အက်ယ္ကုိ 'ေတာ္လွန္ေရးႏွင့္ကဗ်ာ'စာအုပ္၊ ၁၉၆၉ တြင္ ရွဳ)
ဆရာ ဗန္းေမာ္တင္ေအာင္ကေတာ့ ကဗ်ာသစ္ေရး ႀကိဳးပမ္းေနၾကတ့ဲ လူငယ္ ကဗ်ာဆရာေတြဘက္က ရပ္တည္ၿပီး အစဥ္အလာ ေရွးရုိးစဲြသမားေတြကုိ တုံ႔ျပန္တ့ဲ အေနနဲ႔ 'ကာရန္ခ်စ္ေသာ ျမေကခုိင္' ဆုိၿပီး ဝတၳဳတပုဒ္ ေရးခ့ဲတာပါ။ (မုိးေဝ၊ ၁၉၇၇)
ဆရာနတ္ႏြယ္ကလည္း -
ပံုသဏၭာန္သစ္ ထြင္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ အေၾကာင္းအရာသစ္ေတြကုိ ေရးဖဲြ႔လာၾကတ့ဲအခါ ပံုသဏၭာန္ ကလည္း အလုိလုိ သစ္သြားတာ ျဖစ္ပါတယ္ ဆုိတ့ဲသေဘာ ေရးပါတယ္။ (မေန႔တေန႔က ရြာတ့ဲမုိး၊ ၁၉၇၂)
ဆက္ၿပီး ေျ႔ာရရင္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ျဖစ္ေပၚ တုိးတက္မႈသမုိင္းမွာ တပုိင္း တက႑ အေရးပါတယ္လုိ႔ ဆုိႏုိင္တ့ဲ လႈပ္ရွားမႈ တခုကလည္း 'လိႈင္းသစ္' လႈပ္ရွားမႈ လုိ႔ ဆုိႏုိင္ပါတယ္။ ဒါကုိ 'ေဇာ္-ေဖာ္-ေမာ္-ေက်ာ္-သင္း' အယူအဆ ဆုိၿပီး ေခၚခ့ဲ ေျပာခ့ဲၾကပါတယ္။ (ဟုိတုန္းက အေခၚ က့ံေကာ္ဂုိဏ္း အယူအဆ ဆုိၿပီးေတာ့လည္း တခ်ဳိ႕ သုံးၾကပါတယ္။ မႏၱေလးရဲ႕ အယူအဆေတြကုိ တမာဂုိဏ္းလုိ႔ ေခၚခ့ဲၾကတာကုိး)
ရွဳမဝ စာေပ ေဆာင္းပါးရွင္မ်ား (ေမာ္ေဇာ္၊ ေမာင္စံေဖာ္၊ တကၠသုိလ္မင္းေမာ္၊ ၿငိမ္းေက်ာ္၊ ေအာင္သင္း)ရဲ႕ ကဗ်ာအတတ္ပညာဆုိင္ရာ နည္းနာနိႆယ ေဆာင္းပါးေတြကုိ စုစည္းထားတ့ဲ 'လိႈင္းသစ္' စာအုပ္(၁၉၇၃)ကလည္း ေခတ္ေပၚကဗ်ာကိစၥေတြကုိ ေဆြးေႏြးထားတာ ေတြ႔ရပါမယ္။ ဒီစာအုပ္(လိႈင္းသစ္) အေရးပါတယ္ ဆုိတာကလည္း ဒီစာအုပ္ထဲမွာ တခ်ဳိ႕က ေခတ္ေပၚကဗ်ာကုိ လက္မခံဘဲ ဆန္႔က်င္တ့ဲ သေဘာေတြ ပါေနလုိ႔ပါပဲ။
ဥပမာ-ဆရာေမာင္ေဇာ္ (အခု ေဇာ္ေဇာ္ေအာင္) ရဲ႕ 'စကားေျပာ ကဗ်ာ ျပႆနာတခ်ဳိ႕' (ရွဳမဝ၊ ၁၉၇၂၊ ဇန္နဝါရီ) ေဆာင္းပါးဟာ အဲဒီတုန္းက ေခတ္ေပၚကဗ်ာေတြကုိ စကားေျပဆန္တယ္၊ စကားေျပျဖစ္ေနတယ္ လုိ႔ ေဝဖန္တာမ်ဳိး။ [အခုေတာ့ ဆရာေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ (ေမာင္ေဇာ္)က သူ႔ရဲ႕ ဒီ ေဝဖန္ခ်က္ကုိ ျပန္ရုပ္သိမ္းသြားပါၿပီ]
ေနာက္တခါ ဆရာဦးေအာင္သင္းရဲ႕ 'ျမန္မာဘာသာစကားႏွင့္ ကာရန္မ့ဲကဗ်ာ' (ရွုမဝ၊ ၁၉၇၁၊ ႏုိဝင္ဘာ) ေဆာင္းပါးကလည္း ေခတ္ေပၚ ကဗ်ာေတြမွာ ကာရန္လႊတ္၊ ကာရန္စနစ္မရိွဘဲ ေရးတာကုိ ဆန္႔က်င္ ကန္႔ကြက္ထားတ့ဲ ေဆာင္းပါး ျဖစ္ပါတယ္။
ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကုိ ေဝဖန္တ့ဲ အယူအဆေတြ (တခ်ဳိ႕ကေတာ့ လုံးလုံးကုိ Anti-Modern Poetry ျဖစ္ေန) တနည္း ျမန္မာဘာသာစကား အေၾကာင္း၊ ျမန္မာကဗ်ာအေၾကာင္း တင္ျပလာတ့ဲအတြက္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ျဖစ္ထြန္းေရး၊ သန္႔စင္ေရးမွာ ဒီစာအုပ္ (လိႈင္းသစ္) ကလည္း တစုံတ၇ာ ေထာက္ကူႏုိင္ခ့ဲတယ္လုိ႔ ဆုိခ်င္ပါတယ္။
ၿပီးေတာ့ ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာအေပၚမ်ာ ၾသဇာ သက္ေ၇ာက္ခ့ဲတယ္လုိ႔ ဆုိႏုိင္တ့ဲ ႏုိင္ငံတကာ ကဗ်ာေတြရဲ႕ လႊမ္းမုိးမႈေတြကလည္း ရိွပါေသးတယ္။ အဦးအစေတာ့ 'ထင္းရွဴးပင္ရိပ္' (ေမာင္သာႏုိး) စာအုပ္ ၾသဇာပါ။ ဒါ့အျပင္ ဆာေမာင္သာႏုိးရဲ႕ ေဘာင္းဘီဝတ္မုိးတိမ္ (မာယာေကာ့ဖ္စကီး)ကလည္း ေခတ္ေပၚကဗ်ာ၊ ေခတ္ေပၚ ကဗ်ာဆရာေတြအေပၚမွာ ၾသဇာလႊမ္းႏုိင္ခ့ဲတာ ေတြ႔ရမယ္။
ေနာက္ထပ္ ထူးထူးျခားျခား ၾသဇာလႊမ္းမုိးႏုိင္ခ့ဲတ့ဲ ႏုိင္ငံတကာ ကဗ်ာတပုဒ္ အျဖစ္နဲ႔လည္း ဆရာေမာင္သစ္တည္ မုိးေဝမဂၢဇင္းမွာ ျမန္မာျပန္ခ့ဲတ့ဲ 'ဇီမာလမ္းဆုံ' (ယက္ဗ္တူရွင္ကုိ) ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိနုိင္ပါေသးတယ္။ (အျခား ျမန္မာျပန္သူမ်ားရဲ႕ အျခား ႏုိင္ငံတကာ ကဗ်ာမ်ားလည္း ရိွခ်င္ ရိွႏုိင္ပါဦးမယ္။ ဒီေဆာင္းပါးမွာေတာ့ ဒီဆရာသမားႏွစ္ဦးရဲ႕ အဲဒီလုိ ႏုိင္ငံရပ္ျခား ကဗ်ာရွည္ႀကီး ႏွစ္ပုဒ္ကုိပဲ ေကာက္ကာငင္ကာ ရည္ညႊန္းလုိက္တာ ျဖစ္တယ္)
ေနာက္တခါ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ လမ္းေၾကာင္းမွာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာအတြက္ ထူးျခား ထင္ရွားတ့ဲ ေထာက္ကူမႈတခု အျဖစ္ သေျပညဳိ Work Shop ကုိလည္း ထည့္မေျပာဘဲ ခ်န္ရစ္ခ့ဲလုိ႔ မျဖစ္ပါဘူး။ (ဆရာ မင္းသုဝဏ္ရဲ႕ 'ရြာလုိရြာေလာ့ မုိးနတ္သား' ကဗ်ာက ကာရန္ မပါဘဲ ရစ္သမ္နဲ႔ ကဗ်ာေရးလုိ႔ ရတယ္ ဆုိတာကုိ သက္ေသ ျပခ့ဲတာမ်ဳိး)
ဒီလုိပဲ ခ်ယ္ရီမဂၢဇင္းမွာ ေရးခ့ဲတ့ဲ ဆရာမင္းလွညြန္႔ၾကဴးရဲ႕ႈ 'ကဗ်ာအလွရွာေတာ္ပုံ' ေဆာင္းပါးမ်ားဟာလည္း ေခတ္ေပၚကဗ်ာအတြက္ တြန္းအား တခု ျဖစ္ခ့ဲပါတယ္။
ဒါေတြဟာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ျဖစ္ေပၚ တုိးတက္ဖုိ႔ အဓိကနဲ႔ အေျခခံ ေစ့ေဆာ္မႈနဲ႔ ေမာင္းႏွင္မႈေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ေစ့ေဆာ္မႈေတြ ေမာင္းႏွင္မႈေတြအတုိင္း ေခတ္ေပၚကဗ်ာက ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ပီပီ ျပင္ျပင္ ျဖစ္လာခ့ဲသလား၊ ျဖစ္မလာခ့ဲဘူးလား ဆုိတာကေတာ့ ဒီကေန႔ ေရာက္ရိွေနတ့ဲ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ အေနအထားက အေျဖ ေပးေနၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီလုိနဲ႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ အဆင့္ဆင့္ ေတာ္လွန္ ေျပာင္းလဲျခင္း (Evolutionary revolution) နည္းနဲ႔ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ မတုိင္မီမွာ ျဖစ္ထြန္းလာခ့ဲၿပီးေနာက္ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ႀကီးႀကီးမားမား အခ်ဳိးအေကြ႔ အေျပာင္းအလဲတခု အရိွန္အဟုန္ ျပင္းျပင္းနဲ႔ ျဖတ္သန္း ေရာက္ရိွလာခ့ဲတယ္ လုိ႔ ဆုိခ်င္ပါတယ္။ ဒီဘက္ေခတ္မွာမွ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ အသံဟာ ပုိၿပီး ပီသ ၾကည္လင္လာတယ္။ ပုိၿပီး က်ယ္ေလာင္ ျမည္ဟိန္း လာတယ္ လုိ႔ ယူဆပါတယ္။
ေခတ္ေပၚကဗ်ာ လမ္းခင္းလာတ့ဲ ပထမပုိင္း ႏွစ္ကာလမ်ား (အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ ၁၉၇၀ ကေန ၁၉၈၈ အထိ)မွာထက္ ဒီဘက္ေခတ္ပုိင္း ျဖတ္သန္းေနတ့ဲ ဒုတိယႏွစ္ကာလမ်ား (၁၉၈၈ ကေန ယေန႔အထိ)မွာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ အတြက္ အေရးႀကီးတ့ဲ အေၾကာင္းႏွစ္ခ်က္ကုိ ရင္ဆုိင္လာရတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အေၾကာင္းတစ္ခ်က္ကေတာ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကုိ မေထာက္ခံတ့ဲ အစိတ္အပုိင္းရဲ႕ ကန္႔ကြက္ ေဝဖန္ ရွဳတ္ခ်တ့ဲ ကိစၥေတြ ျဖစ္ၿပီး က်န္တ့ဲ အေၾကာင္းတခ်က္ကေတာ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ေထာက္ခံတ့ဲ အစိတ္အပုိင္းထဲမွာတင္ပဲ ေမာ္ဒန္ (ပုိ႔စ္ေမာ္ဒန္) ျဖစ္တယ္၊ မျဖစ္ဘူး ဆုိတ့ဲ ကိစၥေတြပါပဲ။
ပထမအေၾကာင္းကေတာ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာအတြက္ အေရးမႀကီးလွပါ။ ကဗ်ာေဟာင္း ကဗ်ာသစ္ ျပႆနာက သူ႔ဟာနဲ႔သူ ရွင္းလင္းေနၿပီးသား ျဖစ္ပါတယ္။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကုိ မေထာက္ခံတ့ဲသူေတြ ေျပာၾကတ့ဲ အခ်က္ ႏွစ္ခ်က္ကေတာ့ (၁) ကာရန္ မပါဘူး၊ စကားေျပဆန္တယ္၊ တခ်ဳိ႕ စကားေျပ လုံးလုံး ျဖစ္ေနလုိ႔ (၂) နားမလည္ဘူး (တခ်ဳိ႕ မခံစားတတ္ဘူး) ဆုိတ့ဲ အခ်က္ေတြပါပဲ။
ပထမအခ်က္နဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ ကဗ်ာတုိ႔ စကားေျပတုိ႔ ဆုိတာ ႏွစ္ခုစလုံးဟာ ဘာသာစကားသုံး အႏုပညာ ျဖစ္ပါတယ္။ (ဘာသာစကားဟာ Medium ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ ဘာသာစကား မီဒီယန္ကုိ အသုံးျပဳတ့ဲ အႏုပညာ ဆုိလုိ႔ စကားေျပ နဲ႔ ကဗ်ာ ႏွစ္ခုတည္းပဲ ရိွတာပါ) ဘာသာစကားကုိ အသုံးျပဳတာခ်င္း တူတ့ဲအတြက္ ဘာသာစကားရဲ႕ အာနိသင္က ႏွစ္ခုစလုံးမွာ သက္၀င္ေနမွာပဲ။ ကဗ်ာက စကားေျပ ဆန္ေနၿပီး စကားေျပက ကဗ်ာဆန္ေနတာမ်ဳိး ျဖစ္ခ်င္ ျဖစ္ေနမွာပဲ။ ဒါက အေရးမႀကီးပါ။ အာရုံခံစားပုံ၊ အႏုပညာဖန္တီးပုံ၊ ပံုသဏၭာန္ တည္ေဆာက္ပုံအရ ကဗ်ာနဲ႔ စကားေျပက ကဲြျပားၿပီးသား ျဖစ္ပါတယ္။
ဒုတိယအခ်က္မွာလည္း ေခတ္ေပၚကဗ်ာေတြကုိ နားလည္ဖုိ႔ ဆုိတ့ဲ ကိစၥဟာ သခ်ၤာတပုဒ္ကုိ နားလည္သလုိ ယုတၱိေဗဒနဲ႔ နားလည္တ့ဲ ကိစၥမ်ဳိး မဟုတ္ဘဲ ေခတ္ေပၚကဗ်ာက ခံစားမႈနဲ႔ နားလည္ဖုိ႔ပဲ လုိအပ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘာကဗ်ာပဲျဖစ္ျဖစ္ ကဗ်ာကရည္ရြယ္တာဟာ အသစ္ျမင္သိေရးနဲ႔ အသစ္ခံစားေရးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ (See with a new acuteness and feel with a news awareness - LOUIS UNTERMEYER)
ဒါေၾကာင့္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကုိ လက္မခံဘူး ဆုိတ့ဲ ပထမအေၾကာင္းဟာ အေရးမႀကီးပါ လုိ႔ ဆုိရျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာအတြက္ အေရးႀကီးတာကေတာ့ ဒုတိယအေၾကာင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီ ဒုတိယအေၾကာင္း (ေမာ္ဒန္၊ ပုိ႔စ္ေမာ္ဒန္ျဖစ္ျခင္း မျဖစ္ျခင္းျပႆနာ) ဟာ သိမ္ေမြ႔ပါတယ္။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ဆုိေပတယ္ရယ္လုိ႔လည္း တုိင္းတာသတ္မွတ္တ့ဲ ေပတံေတြဟာ တေယာက္နဲ႔တေယာက္ တအုပ္စုနဲ႔တအုပ္စု မတူၾကပါဘူး။ ေယဘုယ် အေနနဲ႔ ေျပာရရင္ ဒီေန႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာမွာ ( အႏုပညာ အယူအဆ အရ ) အုပ္စု ႏွစ္စု ကဲြေနတယ္ လုိ႔ ဆုိႏုိင္ပါတယ္။
ပထမအုပ္စုက ကဗ်ာ(စာေပ)မွာ ႏုိင္ငံေရးစံကုိ လုံးဝ လက္မခံဘဲ အႏုပညာစံသက္သက္ အျမင္ကုိ ကုိင္စဲြၿပီး ဒုတိယအုပ္စုကေတာ့ ႏုိင္ငံေရးစံနဲ႔ အႏုပညာစံကုိ ယွဥ္တဲြလက္ခံတ့ဲ အျမင္ကုိ ကုိင္စဲြတယ္လုိ႔ ဆုိရပါမယ္။
အဲဒီ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ အုပ္စုႏွစ္စုရဲ႕ ထင္သာျမင္သာတ့ဲ 'စည္း'နဲ႔ 'စံ'ကေတာ့ အႏုပညာက ႏုိင္ငံေရး အေပၚမွာ ဘယ္လုိသေဘာထားသလဲ ဆုိတ့ဲ အခ်က္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီေန႔ ေမာ္ဒန္၊ ေမာ္ဒန္လြန္သမားမ်ား (ပထမအုပ္စု)ကေတာ့ မတ္ဝါဒနဲ႔ လက္ဝဲအယူအဆ ေတြကုိပဲ ရမယ္ရွာၿပီး (ေခတ္ေပၚကဗ်ာအခ်င္းခ်င္း) အျပစ္ပုံခ် တုိက္ခုိက္ေနတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ (သူတုိ႔ကုိယ္သူတုိ႔ ကာကြယ္ေနတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္) ဒါကလည္း Art for art's sake အယူအဆရဲ႕ က်ဥ္းေျမာင္း တရားေသက်မႈ လုိ႔ ဆုိရပါမယ္။
(ဒီေနရာမွာ ၾကားျဖတ္ၿပီး ေျပာခ်င္တာက ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ သမုိင္း၊ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ လမ္းေၾကာင္းကုိ ၾကည့္ျမင္ သုံးသပ္တ့ဲ ေနရာမွာ အဲဒီ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ျဖတ္သန္းခ့ျတ့ဲ၊ ျဖတ္သန္းေနဆဲျဖစ္တ့ဲ ေနာက္ခံကားခ်ပ္ကုိ သိဖုိ႔ လုိ၂တယ္ ဆုိတ့ဲ အခ်က္ပါပဲ။ ဘယ္အႏုပညာမဆုိ ေနာက္ခံကား နဲ႔ တဲြၿပီး ၾကည့္မွသာ ရုပ္လုံးေပၚမွာ ျဖစ္ပါတယ္)
တဖက္မွာ ေခတ္ျပိဳင္ခံစားမႈကုိ အႏုပညာေျမာက္ ထင္ဟပ္ရမယ္လုိ႔ ယူဆၾကတ့ဲ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာ အမ်ားစု (ဒုတိယအုပ္စု) ကေတာ့ (ပထမအုပ္စုက ပုဂၢလိက ခံစားမႈကုိ အဓိက ျပဳပါတယ္) ကဗ်ာဟာ အႏုပညာျဖစ္တ့ဲအတြက္ အႏုပညာေျမာက္ဖုိ႔ လုိတယ္ ဆုိတာကုိ နားလည္ သေဘာေပါက္ လက္ခံၾကတ့ဲ သူေတြပါပဲ။ ဒါေပမ့ဲ သူတုိ႔ဟာ ကဗ်ာကုိ ကဗ်ာအတြက္ သက္သက္ ေရးေနၾကသူေတြေတာ့ မဟုတ္ၾကေပဘူး။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာ အေခၚခံရရုံသက္သက္ အတြက္ ဆုိရင္ေတာ့ သူတုိ႔ ဒီေလာက္ အေလးအနက္ ထားၿပီး 'ေခတ္ၿပိဳင္ခံစားမႈ' လုိ႔ ေျပာေနေတာ့မွာလည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီအုပ္စုက Art for people's sake လုိ႔လည္း အစြန္းေရာက္ ေခတ္ေနာက္ျပန္ဆဲြ ေၾကြးေၾကာ္ေနၾကတာ မဟုတ္ပါဘူး။ (ဒီေန႔ေခတ္မွာ ဘယ္သူမွ ဒီလုိ Art for people's sake လုိ႔ ေအာ္မေနေတာ့ပါဘူး။ ေခတ္ေျပာင္းသြားပါၿပီ။ စနစ္ ေျပာင္းသြားပါၿပီ)
လက္ငင္း အေျခအေနမွာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ လမ္းေၾကာင္းဟာ အဲဒီလုိ အုပ္စုႏွစ္ခုရဲ႕ အယအဆ ႏွစ္မ်ဳိး ယွဥ္ၿပိဳင္ ျဖစ္ေပၚေနတယ္လုိ႔ ဆုိရပါလိမ့္မယ္။ (ေခတ္ေပၚကဗ်ာမ်ာ ၾကားေနဝါဒ မရိွပါ။ ဒါေၾကာင့္ ၾကားေနအုပ္စုလည္း မရိွႏုိင္ပါ)
အျခားတဖက္မွာလည္း အဲဒီအုပ္စု ႏွစ္စုရဲ႕ မရွင္းမလင္း ျဖစ္ေနတ့ဲ အခ်က္ေတြကုိလည္း သတိျပဳမိစရာ ျဖစ္ေနပါတယ္။
ပထမအုပ္စု (ေမာ္ဒန္၊ ေမာ္ဒန္လြန္) က သူတုိ႔ရဲ႕ ေမာ္ဒန္၊ ပုိ႔စ္ေမာ္ဒန္ သေဘာတရားေတြကုိ ရွင္းျပရင္း (ခုခံရင္း) အႏုပညာအေၾကာင္း ေျပာေနရာကေန တျဖည္းျဖည္း (အႏုပညာနဲ႔မဆုိင္တ့ဲ ဗုဒၶဝါဒထဲက) ဥပါဒ္ဌီင္ေတြ၊ အနတၱေတြဆီကုိ ေရာက္မွန္းမသိ ေရာက္သြားၾကတာပါပဲ။ ဒီပထမအုပ္စုဟာ တဖက္မွာ ႏုိင္ငံေရးစံ (သူတုိ႔မ်က္စိမွိတ္ ေအာ္ေနတ့ဲ မတ္ဝါဒ)ကုိ ရမယ္ရွာ တုိက္ခုိက္ၿပီး တဖက္မွာေတာ့ ေမာ္ဒန္နဲ႔ ပုိ႔စ္ေမာ္ဒန္ အယူအဆ မ်ားကုိ ဘာသာေရး သေဘာတရား (ဗုဒၶဝါဒ)နဲ႔ ေရာေထြး အစြံထုတ္ၾကျခင္း ျဖစ္ေနတယ္။
(ဒါမ်ဳိး တခ်ဳိ႕ဆရာေတြ စာေပေဝဖန္ေရးကုိ ဘာသာေရးနဲ႔ ေရာေထြးလုပ္ေနတာေတြ မွားေနပါတယ္။ ေထရဝါဒ အလံေတာ္ေအာက္က စာေပ အႏုပညာ ေဝဖန္ေရး ဆုိတာ မဆီမဆုိင္ ကိစၥပဲ။ ျဖစ္လည္း မျဖစ္ႏုိင္ဘူး။ စာေပ အႏုပညာနဲ႔ ဘာသာေရး ဘယ္လုိမွ မပတ္သက္ပါ။ စကားခ်ပ္)
ၿပီးေတာ့ တခါ ဒုတိယအုပ္စုဘက္က မရွင္းမလင္း ကိစၥေတြ ဆုိတာကလည္း ဒီအုပ္စုဟာ (ကဗ်ာမွာ) တဖက္က သေကၤတ ဝါဒရဲ႕ အားနည္းခ်က္ (အဓိပၸာယ္ ငုပ္လြန္းျခင္း) ကုိ ဖယ္ရွားၿပီး အားေကာင္းခ်က္ (နိမိတ္ပုံမ်ား၊ သေကၤတမ်ား အားရိွျခင္း)ကုိ ကုိင္စဲြတာကေတာ့ မွန္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သရုပ္မွန္ဝါဒရဲ႕ အားနည္းခ်က္ (ရုိးစင္လြန္းျခင္း)ကုိ ဖယ္ရွားၿပီး အားေကာင္းခ်က္ (အရိွတရားကုိ ေဖာ္ထုတ္ျခင္း)ကုိ ကုိင္စဲြတာလည္း မွန္ပါတယ္။ အားေကာင္းခ်က္ ႏွစ္ရပ္ကုိ ေပါင္းစပ္ထားတာလည္း မွန္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီအုပ္စုမွာ သရုပ္မွန္ နည္းေတြကုိ ေခတ္မီေအာင္ မလုပ္ႏုိင္ၾကေသးတ့ဲ အခ်က္ (တခ်ဳိ႕ကဗ်ာဆရာမ်ား)ကုိ ေတြ႔ေနရတာပါပဲ။
ေယဘုယ် အေနနဲ႔ ႏုိင္ငံတကာနဲ႔ ႏိႈင္းယွဥ္ေျပာရမယ္ ဆုိရင္ ဒီေန႔ ျမန္မာကဗ်ာ (ေခတ္ေပၚကဗ်ာ)ဟာ ရွဳပ္ေထြးပါတယ္။ သေကၤတ ဆန္လြန္းတယ္။ သြယ္ဝိႈက္တာေတြ မ်ားေနပါတယ္။ ဒီကေန႔ အေမရိကန္ ကဗ်ာေတြမွာေတာင္မွ အဲဒီလုိ ရွဳပ္ေထြး၊ သေကၤတဆန္၊ သြယ္ဝိႈက္တာမ်ဳိးေတြ သိပ္မေတြ႔ရေတာ့ပါဘူး။ သူတုိ႔က သူတုိ႔ကဗ်ာကုိေတာင္ Contemporary American Poetry လုိ႔ပဲ ဆုိေပတာကိုး။ 'ေခတ္ၿပိဳင္ကဗ်ာ' ဆုိတ့ဲ ေဝါဟာရကုိ သုံးတ့ဲသေဘာပဲ။
ဒီေန႔ ျမန္မာေခတ္ေပၚ ကဗ်ာမွာ ရွဳပ္ေထြး၊ သေကၤတဆန္၊ သြယ္၀ုိက္တာကလည္း ဒီေန႔ကဗ်ာရဲ႕ ေနာက္ခံကားနဲ႔ သက္ဆုိင္ပါလိမ့္မယ္။
အဂၤလိပ္ ပါေမာကၡ ရပ္ေဖာက္စ္ရဲ႕ ‘၀တၳဳႏွင့္ျပည္သူ’ က်မ္းထဲမွာ ေဖာ္ျပခ့ဲတ့ဲ စကားတရက္ ရိွပါတယ္။
ရပ္ေဖာက္စ္က ‘ကန္႔သတ္ ခ်ဳပ္ခ်ယ္မႈေတြ တင္းက်မ္းျပည့္ေနတ့ဲ အခါမ်ဳိးမွာ သေကၤတဆန္တ့ဲ ေရးဟန္မ်ား လႊမ္းမုိးလာတတ္ပါတယ္’ လုိ႔ ဆုိဖူးပါတယ္။
အခု ဒုတိယအုပ္စုကေတာ့ ေခတ္ၿပိဳင္ ခံစားမႈကုိ အႏုပညာ ေျမာက္ ထင္ဟပ္ဖုိ႔ သေကၤတဟန္နဲ႔ သရုပ္မွန္ နည္းနာေတြကုိ ေပါင္းစပ္ၾကတယ္ ဆုိေပတယ္ရယ္လုိ႔ သရုပ္မွန္၀ါဒ အေဟာင္းႀကီးကုိပဲ ဗီရုိထဲက ဆဲြထုတ္ၿပီး ဖုန္သုတ္ အမြမ္းတင္ေနၾကသလုိမ်ဳိး ျဖစ္ေနပါေသးတယ္။ အနိမ့္ဆုံး သေကၤတ ဟန္မ်ားနဲ႔ လုိက္ဖက္မယ့္ ပဥၥလက္သရုပ္မွန္နဲ႔ သရုပ္မွန္လြန္နည္းေတြကုိေတာင္ ကဗ်ာမွာ အဆင္တေျပ အသုံးမခ်ႏုိင္ေသးတာ ေတြ႔ရပါလိမ့္မယ္။
ဘယ္လုိပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီေန႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ အခုအခ်ိန္မွာ ႏွစ္လမ္းသြား အျဖစ္နဲ႔ ေရစီးေၾကာင္း ႏွစ္ခု အၿပိဳင္ ျဖစ္ထြန္းေနတယ္လုိ႔ ဆုိရႏုိင္ပါတယ္။ ေရစီးေၾကာင္း လုိ႔ ဆုိရင္ေတာ့ အဆန္စီးေၾကာင္းတုိ႔ အစုန္စီးေၾကာင္းတုိ႔ ဆုိတာေတြ ရိွပါတယ္။ ဘယ္ဟာက အဆန္စီးေၾကာင္း ဘယ္ဟာက အစုန္စီးေၾကာင္း ဆုိတာကုိေတာ့ အခုအခ်ိန္မွာ ေျပာဖုိ႔ ေစာေနပါေသးတယ္။
ေခတ္ေပၚကဗ်ာ အင္အားစုအတြင္းက အဲဒီ မတူညီ ကဲြျပားတ့ဲ အယူအဆ ႏွစ္ခု ( အုပ္စုႏွစ္ခု၊ လမ္းႏွစ္သြယ္) ထဲကပဲ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ အနာဂတ္လမ္းဟာ ပီျပင္ ထင္ရွားလာလိမ့္မယ္လုိ႔ ေမွ်ာ္လင့္ရမွာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ခု ေလာေလာဆယ္မွာေတာ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ပထမအုပ္စု (ပုဂၢလိက ခံစားမႈဂုိဏ္း) နဲ႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ဒုတိယအုပ္စု (ေခတ္ၿပိဳင္ ခံစားမႈ အဓိကဂုိဏ္း) ရယ္လုိ႔ အၾကမ္းဖ်င္း သတ္မွတ္ထားၾကရုံပါပဲ။
ဒီေန႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ေရာက္ရိွေနတ့ဲ ေခတ္ၿပိဳင္ထဲမ်ာကုိပဲ အႏုပညာ (ကဗ်ာအပါအ၀င္) အျမင္ေတြကလည္း ေျပာင္းလဲ ေရြ႕လ်ားေနတာကုိ ေတြ႔ေနရပါတယ္။
ဥပမာ ဆရာေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ (ဟုိတုန္းက ေမာင္ေဇာ္)ရဲ႕ လိႈင္းသစ္ (၁၉၇၂) အယူအဆနဲ႔ ဒီေန႔ ေမာ္ဒန္၊ ပုိ႔စ္ေမာ္ဒန္ အယူအဆ မတူေတာ့ပါဘူး။ (စန္းဥိးရဲ႕ ‘မုိးရာသီဆက္တင္’ ၁၉၉၇ ခု၊ ကဗ်ာစာအုပ္၊ ေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ အမွာစာ - ရွဳ)
ၿပီးေတာ့ ဆရာေမာင္သာႏုိးရဲ႕ အျမင္။
‘- - - ထင္းရွဳးပင္ရိပ္ ေရးစဥ္က ကြ်န္ေတာ္က ျပည္သူ႔အတြက္ အႏုပညာကုိ နည္းနည္းပါးပါး လက္ခံေနတုန္းပါ။ အႏုပညာတုိ႔ စာေပတုိ႔ ဆုိတာ ျပည္သူ႔အတြက္ လုပ္ရင္ ည့ံသြားတတ္တာကုိ ျမင္ေတြ႔ေန၇တာ မ်ားၿပီ ျဖစ္ေသာ္လည္း ေကာင္းတာလည္း ရိွႏုိင္တာပဲ ဆုိၿပီး ရွာႀကံ ယုံၾကည္ေနတုန္း ကာလ ျဖစ္တယ္။ ေနာင္ အတန္ၾကာမွ ျပည္သူ႔အတြက္ အႏုပညာ၀ါဒႀကီးကုိ စြန္႔လႊတ္ႏုိင္လာတာ ျဖစ္တယ္။’ (ေမာင္သာႏုိး၊ ‘လမ္းခဲြတယ္ဆုိတာ’၊ ရုပ္ရွင္ေတးကဗ်ာ၊ ၁၉၉၇၊ စက္တင္ဘာ)
ေခတ္ေပၚကဗ်ာ (ေခတ္ေပၚစာေပ) နဲ႔ ပတ္သက္တ့ဲ ဆရာ ဒဂုန္တာရာရဲ႕ အျမင္ကုိေတာ့ အခုလုိ ေတြ႔ရပါတယ္။
‘ - - - ေခတ္ေပၚကုိ ကြ်န္ေတာ္ စံတခု သတ္မွတ္ထားသည္။ ယင္းသည္ကား အျခားမဟုတ္။ ဒႆနအျမင္ ျဖစ္သည္။ တကယ္ရိွေနေသာ ေခတ္ကုိ သရုပ္ေဖာ္ေသာ အႏုပညာ စာေပကုိသာလွ်င္ ေခတ္ေပၚဟု သတ္မွတ္လုိသည္။ တကယ္ရိွေနေသာ တကယ့္အရိွတရား ျပင္ပမွ ေရးဖဲြ႔ေနေသာ အႏုပညာစာေပမ်ားကုိ ကြ်န္ေတာ္က သုိ႔မဟုတ္ ကြ်န္ေတာ့ ‘စံ’ ျဖင့္ ေခတ္ေပၚဟု မသတ္မွတ္
----- -----
ေခတ္ေပၚအႏုပညာ စာေပကုိ ဆုံးျဖတ္သည္မွာ ဒႆန ျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္သည္။ အရိွတရား၊ တကယ္ရိွေနသည့္ လူ႔အဖဲြ႔အစည္းကုိ သီဖဲြ႔ေသာ အႏုပညာစာေပသည္ ေခတ္ေပၚစာေပ ျဖစ္သည္’ (ဒဂုန္တာရာ၊ ‘ေခတ္ေပၚစာေပႏွင့္ အႏုပညာ၏ အဓိပၸာယ္’ သရဖူ၊ ၁၉၉၇၊ အမွတ္ ၃၁)
ဒီေလာက္ပါပဲ။
ဒီေန႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ဘာလဲ၊ ဘယ္လဲ။ ။
[ ရုပ္ရွင္ေတးကဗ်ာ၊ ႏုိ၀င္ဘာ ၁၉၉၇ ]
.jpg)
